شناخت استئوپروز

پوکی استخوان (Osteoporosis) یک بیماری شایع متابولیک استخوان می باشد که در آن کاهش توده استخوانی رخ می دهد. در این بیماری عناصر تشکیل دهنده استخوان از نظر کیفیت تغییر نکرده ولی کمیت آنها کاهش می‌یابد. این بیماری در افراد مسن یک پدیده فیزیولوژیک مسن محسوب می‌شود لذا با افزایش سن احتمال بروز آن افزایش می یابد. افزایش سن با ضعف، شکستگی استخوان، خمیدگی پشت و کوتاه شدن قد همراه می باشد که اغلب افراد از آنها به عنوان نشانه‌های پیری یاد می‌کنند، اما این علائم در واقع نشانه‌های ابتلا به پوکی استخوان نیز می باشند. از دیگر عوامل خطر مهم در بروز این بیماری می توان به مواردی همچون عدم تحرک، یائسگی، رژیم غذایی فاقد کلسیم، مصرف برخی داروها همانند کورتیکو استروئید، ، مصرف سیگار، عدم تماس با نور خورشید و نیز زمینه‌های ارثی و عوامل ژنتیکی اشاره کرد. مطالعات مختلف نشان داده اند که این بیماری تا 70 درصد می تواند تحت کنترل ژن ها باشد و در خانواده تکرار شود.

خانم ها با میزان بالاتری نسبت به آقایان به این بیماری مبتلا می شوند

 البته دلایل زیادی برای آن ذکر شده است که از مهم ترین آنها می توان به یائسگی اشاره کرد. در این دوران به علت کاهش هورمون استروژن از میزان تراکم استخوانی کاسته می شود. این بیماری علائم قابل توجهی ندارد لذا به بیماری خاموش شناخته می شود. در مراحل اولیه‏ی بروز، علائم آن به ندرت ظاهر می‏شود و به همین دلیل تشخیص بیماری را دشوار می‏کند. از مهم ترین علائم آن می توان به شکستگی خود به خود با کمترین ضربه اشاره کرد که به میزان بالایی در گردن ران و لگن و ستون مهره‏ها ایجاد می شود. که به طبع این شکستگی ها درد در نواحی دارای شکستگی ایجاد می شود. انحراف ستون مهره ها و کوتاه شدن قد نیز از علائم آن می باشد.

این بیماری هزینه های زیادی را جامعه و فرد تحمیل می نماید

بطوریکه براساس مطالعاتی که در دانشگاه علوم پزشکی تهران صورت گرفته است، استئوپروز مسئول از دست رفتن بیش از 36 هزار سال زندگی مردان و زنان ایرانی در مقیاس DALY ( Disability Adjusted Life Years ) می باشد. لذا می توان گفت که مرگ و میر و بار ناشی از استئوپروز به دلیل شکستگی های مکرر استخوان ها و هزینه های درمانی و بستری همیشه قابل توجه بوده و در نتیجه پیشگیری از آن نقش مهمی در بهبودکیفیت زندگی، کاهش مرگ و میر و هزینه های خدماتی و درمانی دارد.

برای تشخیص این بیماری از روش های متفاوتی استفاده می شود

شامل گرفتن شرح حال کامل، انجام معاینات فیزیکی، ارزیابی آزمایشگاهی، تست سنجش تراکم استخوان و گاها عکس های رادیولوژی می باشد. یکی از مهم ترین ابزارهایی که برای پیش بینی خطر شکستگی و در نتیجه شناسایی افراد در معرض خطر بکار برده می شود، ابزار فرکس می باشد. همانطور که اشاره شد روش های متفاوتی برای تشخیص استئوپروز وجود دارد که گرفتن شرح حال کامل از مهمترین آنها می باشد چراکه این مرحله به تشخیص اولیه یا ثانویه بودن استئوپروز فرد کمک به سزایی می نماید. بررسی علایم رادیولوژیک بخصوص بصورت شکستگی مهره‌ها و کاهش تراکم استخوان نیز در این زمینه کمک کننده می باشند. تست سنجش تراکم استخوان به عنوان تست طلائی برای تشخیص استئوپروز است. مارکرهای آزمایشگاهی همانند سطوح سرمی کلسیم ، فسفر، آلکالین فسفاتاز، آلکالین فسفاتاز استخوانی، هورمون پاراتورمون و همچنین بیومارکرهای استخوانی شامل استئوکلسین و C ترمینال تلوپپتید (CTX) نیز در این روند کمک کننده هستند. البته بیوپسی استخوان نیز در تشخیص بیماری و بررسی کیفیت استخوانی کمک کننده است که به علت تهاجمی بودن کاربردی ندارد.بنابراین به نظر می رسد شناسایی بیماران در معرض خطر این بیماری و سپس پیشگیری از بروز آن از اهمیت بالایی برخوردار باشد. کیفیت زندگی که شامل داشتن تغذیه مناسب، فعالیت فیزیکی کافی و تماس با نورآفتاب کافی می باشد در این راستا حائز اهمیت است. همانطور که می دانیم تغذیه به طور کلی به عنوان یک فاکتور موثر در بسیاری از بیماری ها مورد توجه بوده است. که البته بیماری استئوپروز نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد. رژیم غذایی دارای کلسیم و ویتامین د کافی برای پیشگیری از این بیماری مورد نیاز است. مواد لبنی از جمله مواد غذایی غنی از کلسیم می باشد که می بایست در رژیم روزانه افرد قرار بگیرد. و از آنجایی که حضور ویتامین د به همراه کلسیم برای سلامت استخوان ها مورد نیاز می باشد لذا می بایست ویتامین د کافی نیز در بدن وجود داشته باشد. نور آفتاب به عنوان یک منبع مهم برای جذب کافی ویتامین د شناخته شده است. لازم به ذکر است که تماس با نور آفتاب به طور مستقیم و نه مثلا از پشت پنجره برای ساخت ویتامین د مورد نیاز است. لذا می بایست تماس مستقیم با نور آفتاب با میزان 30 دقیقه در روز در برنامه روزانه فرد قرار گیرد.